शैलुङलाई यसरी चिनौं र बुझौं.., शैलुङमा के के छन्, आकर्षण, विशेषता र सम्भावनाहरु?

नेपालको रामेछाप र दोलखा जिल्लाबीच अवस्थित शैलुङ एक अद्भुत प्राकृतिक स्वर्ग हो। काठमाडौँबाट लगभग १२०-१३० किलोमिटर टाढा रहेको यो ठाउँ प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक महत्त्वका कारण निकै प्रख्यात छ। यहाँको हरियाली, पर्वतको दृश्य र वन्यजन्तुहरूको उपस्थिति यसलाई एक रमणीय पर्यटन गन्तव्य बनाउँछन्।।

हालैको “Talk of the Town” कार्यक्रममा शैलीुङको प्रकृति र यसको संरक्षणको विषयमा चर्चा गरिएको थियो। यस कार्यक्रममा स्थानीय सरकार र समुदायलाई एकजुट गरि पर्यावरण र पर्यटनको सन्तुलन कायम गर्दै दिगो विकासका उपायहरू पत्ता लगाउनको लागि छलफल गरिएको हो।

सहकार्य र दिगो विकासको पहल

कार्यक्रममा प्रमुख सहभागी डॉ. बन्दना शाक्यले शैलीुङको चारागाह र याकको संरक्षणमा आफ्नो विचार व्यक्त गर्दै भनिन्, “हामीले यहाँका प्राकृतिक स्रोतहरूको सन्तुलित उपयोग गर्दै दिगो विकासको मार्गमा हिँड्नुपर्नेछ।” साथै, स्थानीय सरकारले पर्यावरणको संरक्षण र किसानहरूको जीवनस्तर सुधार्ने प्रयासमा सक्रिय छ।

रामेछाप र दोलखा जिल्लाका स्थानीय अधिकारीहरू पनि पर्यावरण संरक्षण र पर्यटनको प्रवर्धनमा कदम चालिरहेका छन्। यहाँको “शैलीुङ मिनी ग्रेट वाल” जस्ता संरचनाहरू र विभिन्न पर्यटन सुविधाहरूले यस क्षेत्रलाई अझ आकर्षक बनाएका छन्।

चुनौती र सम्भावनाहरू

शैलीुङका प्राकृतिक स्रोतहरू प्रचुर मात्रामा भए पनि, याकपालकहरू केही समस्यासँग जुझिरहेका छन्। याकपालक दिल बहादुर थापा मगरजस्ता व्यक्तिहरूले चारागाहमा घासको कमीका कारण साना किसानहरूको जीवनमा समस्या परेको बताएका छन्। “हामीलाई घाँसको कमी भएकाले याकपालन गर्न गाह्रो भइरहेको छ,” उनले भने।

शैलीुङ नगरपालिकाका अध्यक्ष रिमल बाबु श्रेष्ठले यस क्षेत्रको धार्मिक महत्त्व र प्राकृतिक सौन्दर्यको संरक्षणमा विशेष जोड दिएका छन्।

चारागाह व्यवस्थापन र याकपालन: चुनौती र सम्भावना

शैलीुङका चारागाहमा चरिरहेका चौंरीगाईहरूले स्थानीय समुदायको जीविका मात्रै होइन, पर्यटक आकर्षण पनि बढाएका छन्। यद्यपि, पछिल्लो समय चारागाहमा झारपातको फैलावट, प्राकृतिक घाँसको कमी र आगलागीको जोखिम बढेको स्थानीय समुदायको चिन्ता हो।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्राध्यापक डा. राजेश राईका अनुसार:
“याकको संख्या चारागाहको क्षमता भन्दा बढी छ। घाँसको उत्पादन घटेको छ र किसानहरूले चारा किन्नुपर्ने अवस्था आएको छ।”

याकपालक दिल बहादुर थापा मगरजस्ता व्यक्तिहरूले घासको कमी र असमर्थ गहुँजोताका कारण साना किसानहरूको जीवनमा समस्या देखेका छन्। “हामीलाई घाँसको कमी भएकाले याकपालन गर्न गाह्रो भइरहेको छ,” उनले भने।

प्राकृतिक स्रोतमा आधारित दिगो विकासका उपायहरू पहिल्याउँदै, ICIMOD ले “Rangeland for Multiple Benefits” कार्यक्रम अन्तर्गत शैलीुङ क्षेत्रलाई पर्यटन, जलस्रोत, वन र चौंरीपालनसँग एकीकृत गर्दै ‘ल्यान्डस्केप एप्रोच’मा काम गरिरहेको छ।
डा. बाँदना शाक्य, ICIMOD की प्रतिनिधि भन्छिन्:
“हामी चारागाहलाई केवल चौंरीका लागि मात्र होइन, पर्यटन, जल र वन व्यवस्थापनसँग पनि जोडेर हेर्छौं। यी सबै पक्ष एकअर्कासँग जडित छन्, त्यसैले एकीकृत दृष्टिकोणबाट समाधान खोज्नुपर्छ।”

स्थानीय सरकार र समुदायको सहकार्य

कार्यक्रममा डॉ. बन्दना शाक्यले शैलीुङका चारागाह र याकको संरक्षणको महत्त्वमा जोड दिँदै भनिन्, “हामीले दिगो विकासका लागि यहाँका स्रोतहरूको सन्तुलित उपयोग गर्न आवश्यक छ।”
स्थानीय सरकार पनि पर्यावरण संरक्षण र स्थानीय किसानहरूको जीवनस्तर सुधार्नका लागि काम गर्दैछ।
रामेछाप र दोलखा जिल्लाका स्थानिय सरकारी अधिकारीहरूले पर्यावरणीय संरक्षण र पर्यटन प्रवर्धनमा सक्रिय कदम चालिरहेका छन्। यहाँका “शैलीुङ मिनी ग्रेट वाल” जस्ता संरचनाहरू र विभिन्न पर्यटन सुविधाहरूले यस क्षेत्रलाई अझ आकर्षक बनाएका छन्।

निजी क्षेत्र र सरकारी संस्थाको सहकार्य

नाबिल बैंकको Corporate Social Responsibility (CSR) कार्यक्रम अन्तर्गत पशु बीमा, कृषक सशक्तिकरण र सामाजिक उद्यमशीलता तालिम जस्ता कार्यमा सहयोग गर्न सकिने बताइएको छ।
नेपाल पर्यटन बोर्डले होमस्टे तालिम, स्वच्छता तालिम र उत्तरदायी पर्यटन प्रवर्द्धन अभियान सञ्चालन गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ।
सिताराम दाहाल,नेपाल पर्यटन बोर्डका प्रतिनिधि भन्छन्:
“यदि स्थानीय सरकारहरू तयार छन् भने हामी तालिम, प्रवर्द्धन र संरक्षित पर्यटनका पक्षमा सहकार्य गर्न तत्पर छौं।”

चुनौतिहरू र सम्भावनाहरू: स्थानीय समुदायको भूमिका

दोराम्बा शैलुङ र शैलुङ गाउँपालिकाका अध्यक्षहरू, उपाध्यक्ष र स्थानीय चौंरीपालक किसानहरू एउटै मञ्चमा उभिएर समाधानका साझा उपायहरूमा प्रतिबद्ध भए।
पबिहाङ राई, याक चौंरी किसान महासंघका अध्यक्ष भन्छन्:
“हामीले चौंरीलाई केवल व्यापारको वस्तु होइन, संस्कृतिको एक हिस्सा ठान्नुपर्छ। यदि चारागाह संरक्षित हुन्छ भने मात्र चौंरी टिक्न सक्छ, अनि शैलीुङको सौन्दर्य बच्न सक्छ।”

सोनम लामा, लामा गुरुले भने:
“हामीले आफ्नै पहलमा पानी र बिजुली ल्यायौं। तर आगलागीको रोकथाम र संरक्षित पर्यटनका लागि अझै धेरै काम गर्नुपर्नेछ।”

दिगो विकास र पर्यावरणीय संरक्षणको लागि सहकार्य

कार्यक्रमको समापन सँगै, स्थानीय समुदाय, सरकारका प्रतिनिधिहरू र अन्य सरोकारवालाहरूले शैलीुङको दिगो विकासका लागि सहकार्य र प्रतिबद्धता जनाए। ICIMOD ले यहाँका याकपालक र स्थानीय समुदायसँग मिलेर पर्यावरणीय संरक्षण र विकासका उपायहरूमा काम गर्दैछ।
“हामी शैलीुङलाई एउटा उदाहरणको रूपमा देख्न चाहन्छौं, जहाँ समुदाय र स्थानीय सरकार मिलेर प्राकृतिक सौन्दर्यको संरक्षण गर्दै दिगो भविष्य निर्माण गर्न सक्दछन्,” डॉ. बाँदना शाक्यले भनिन्।

भविष्यको दृष्टिकोण: दिगो पर्यटन र विकास

शैलीुङको प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक धरोहरले यसलाई इको-पर्यटनको एक प्रमुख गन्तव्य बनाउँछ। यहाँका धार्मिक र सांस्कृतिक स्थलहरू जस्तै बाघ, गाई र गंगटो आकारका पत्थरहरूले यस क्षेत्रको अनौठो आकर्षण थपेका छन्। दोलखा शैलीुङ नगरपालिकाका अध्यक्ष रिमल बाबु श्रेष्ठले यस क्षेत्रको धार्मिक महत्त्व र प्राकृतिक सौन्दर्यको संरक्षणमा जोड दिएका छन्।

निजी क्षेत्रका प्रतिनिधिहरू, जस्तै नाबिल बैंकले, यस क्षेत्रको पशुपालन र पर्यटनको प्रवर्धनका लागि सहकार्य गर्न चाहन्छ भन्ने कुरा व्यक्त गरे। यसले स्थानीय कृषकहरूको सशक्तिकरण र पर्यटनको प्रोत्साहनका लागि अवसर सिर्जना गर्न सक्छ।

शैलीुङको उज्जवल भविष्यको दिशा

शैलीुङको प्राकृतिक सौन्दर्य र सांस्कृतिक धरोहरले यसलाई एक अद्वितीय पर्यटकीय गन्तव्य बनाएको छ। यहाँका स्थानिय सरकार र समुदायका प्रयासहरूले यसलाई दिगो पर्यटन र संरक्षणका एक आदर्श उदाहरणको रूपमा प्रस्तुत गर्न सक्छ। यदि यहाँका मानिसहरूले नेतृत्व र प्रतिबद्धतासाथ काम गरे भने, शैलीुङको भविष्य अत्यन्त उज्जवल हुनेछ।

निस्सन्देह, यदि सबै मिलेर काम गरे भने, केही वर्षमै शैलीुङ एक उत्कृष्ट गन्तव्यको रूपमा विकसित हुनेछ, जहाँ स्थानीय समुदाय आफ्नो प्रकृति र संसाधनको संरक्षण गर्दै दिगो विकास र पर्यटनका नयाँ युगमा प्रवेश गर्नेछन्।

शैलीुङ: संरक्षण र समृद्धिको यात्रा

शैलीुङ अब केवल एक गन्तव्य मात्र होइन, यो प्रकृति, संस्कृति र सहकार्यको नमूना बनिसकेको छ। यो स्थल अब स्वर्गीय मात्र होइन, सम्भावनाहरूको स्थल पनि बनेको छ। यस क्षेत्रको संरक्षण र समृद्धिको यात्रा सबैको साझा जिम्मेवारी हो।